Η λέξη «νηματώδης» (nematoda ή nematelminthes) προήλθε από την ελληνική λέξη «νήμα» (thread ή threadworms). Οι νηματώδεις είναι μικροσκοπικοί οργανισμοί κρυμμένοι στο έδαφος οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές ζημιές στις καλλιέργειες. Είναι παράσιτα και βασίζονται στη διατήρηση του φυτού ζωντανού, ώστε να συνεχίζει να αποτελεί μια συνεχή πηγή τροφής για να πολλαπλασιαστούν.
Περιγραφή
Οι φυτοπαρασιτικοί νηματώδεις είναι πολύπλοκοι, ευκαρυωτικοί, ασπόνδυλοι οργανισμοί. Το σώμα τους περιβάλλεται από το δερμάτιο και στη στοματική τους κοιλότητα φέρουν ένα στιλέτο που μπορεί να κινείται με τη βοήθεια των μυών τους. Με το στιλέτο διατρυπούν τα κυτταρικά τοιχώματα και απομυζούν το περιεχόμενό τους προκαλώντας νέκρωση των κυττάρων και σχηματισμό νεκρωτικών κηλίδων.
Βιολογικός κύκλος
Γενικά οι νηματώδεις αναπαράγονται εγγενώς. Υπάρχουν δύο φύλα. Ο βιολογικός κύκλος των νηματωδών περιλαμβάνει το στάδιο του αυγού, 4 προνυμφικά στάδια και το στάδιο του ενηλίκου. Τα θηλυκά παράγουν τα αυγά μέσα σε μια άχρωμη, ζελατινώδη ουσία που τα προστατεύει από την ξηρασία. Η πρώτη έκδυση γίνεται μέσα στο αυγό και εκκολάπτονται προνύμφες 2ου σταδίου μέσα σε 9 έως 31 μέρες ανάλογα με τη θερμοκρασία, την εδαφική υγρασία και το οξυγόνο. Όσο μικρότερη είναι η θερμοκρασία τόσο περισσότερο διαρκεί ο χρόνος επώασης των αυγών. Η διάρκεια του βιολογικού κύκλου εξαρτάται από τη θερμοκρασία, την καταλληλότητα και την ευαισθησία του ξενιστή και συμπληρώνεται σε θερμοκρασίες 14-32οC (άριστη 27οC), ενώ σε θερμοκρασίες πάνω από 40οC οι νηματώδεις πεθαίνουν.
Συμπτώματα
Οι ζημιές που προκαλούνται από τους νηματώδεις στα φυτά μπορεί να είναι:
- Νεκρώσεις: Επιδερμικές ή κυτταρικές που προκαλούνται κατά τον παρασιτισμό από δευτερογενή αίτια (ένζυμα, παθογόνα) ή κατά την είσοδο ορισμένων ειδών νηματωδών μέσα στους φυτικούς ιστούς.
- Μολύνσεις: Διάφορες ιώσεις ή άλλες ασθένειες μπορούν να μεταδοθούν στα φυτά κατά τον παρασιτισμό τους από διάφορα είδη νηματωδών. Οι ασθένειες αυτές μπορεί να είναι πιο καταστρεπτικές από τους νηματώδεις.
- Παρακμή του φυτού: Από την απορρόφηση των χυμών του φυτού για την διατροφή των παράσιτων.
Διάδοση των νηματωδών
Οι νηματώδεις δεν μπορούν να κινηθούν περισσότερο από λίγα εκατοστά μόνοι τους. Η διάδοσή τους επιτυγχάνεται:
- Με την μεταφορά μολυσμένου χώματος, φυτών και φυτικών προϊόντων.
- Με τη φύτευση μολυσμένων σπόρων, κονδύλων, βολβών, φυταρίων, δενδρυλλίων κλπ.
- Με το νερό της βροχής και των αρδεύσεων, με τις πλημμύρες.
- Με τον αέρα που μπορεί να διασπείρει τα αυγά και τις κύστεις των νηματωδών.
- Με τα έντομα.
Αντιμετώπιση
Α. Φυσικοί τρόποι
- Καλλιέργεια του αγρού
- Πρώιμη καλλιέργεια
- Αμειψισπορά
- Αγρανάπαυση
- Ανθεκτικές ποικιλίες
- Απολύμανση του εδάφους
Β. Βιολογικοι τρόποι
Οι νηματώδεις μειώνονται με ανταγωνιστικά φυτά, όπως το σπαράγγι και ο κατηφές. Ακόμα, μπορούν να προσκολληθούν σε φυτά-παγίδες με τη χρήση φυσικών εχθρών (βακτήρια, παράσιτα κ.ά.).
Γ. Χημικοι τρόποι
Είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος ελέγχου του πληθυσμού των νηματωδών. Υπάρχουν διάφοροι τύποι νηματωδοκτόνων που σκοτώνουν ή ακινητοποιούν τους νηματώδεις
Πρόληψη
- Προετοιμασία του εδάφους με όργωμα για την έκθεση των νηματωδών στον αέρα και ήλιο.
- Ηλιοαπολύμανση. Η διαδικασία της ηλιοαπολύμανσης διαρκεί για 4-6 εβδομάδες.
- Εξασφάλιση υγιών φυτών. Το πολλαπλασιαστικό υλικό που θα χρησιμοποιηθεί να είναι απαλλαγμένο από νηματώδεις.
- Εναλλαγή καλλιεργειών με φυτά που δεν αποτελούν ξενιστές νηματωδών.
- Χρήση ανθεκτικών υβριδίων ή ποικιλιών.
- Αύξηση της οργανικής ουσίας έδαφος
